.Lviv

Het is op 28 juni in Lviv dag van de constitutie. In heel de stad hangen veel vlaggen uit. In Nederland heet deze dag koninkrijksdag en wordt op 15 december “gevierd”. In Oekraïne is het een feestdag en is iedereen vrij. Omdat de feestdag dit jaar op zondag valt, is de maandag daaropvolgend ook vrij voor veel mensen.

Wanneer ik in Lviv uit mijn hostel kom en de straat op ga val ik binnen twee minuten midden in een vechtpartij, Twee jongens van rond de achttien hebben het aan de stok met een leeftijdsgenoot. Twee vrouwen roepen dat ze moeten stoppen en vragen om mijn hulp. Voor de rest loopt iedereen in de drukke straat voorbij. Voordat ik het door heb is er een tand uit een mond geslagen.
Even wordt het rustig na onze tussenkomst maar voordat de belagers uit elkaar gaan worden er nog rake klappen uitgedeeld. Onder andere een zonnebril vliegt over straat, Eén vrouw probeert de politie te bellen. Ze krijgt een bandje met muziek aan de andere kant te horen. Voordat ik het doorheb zijn de vechtersbazen weer gevolgen en sta ik enigszins vertwijfeld na te denken over wat er in twee minuten tijd allemaal gebeurde. De vrouwen bedanken me voor mijn hulp. Het kan toeval zijn, maar in Nederland heb ik zoiets nog niet op klaarlichte dag meegemaakt.

In de stad is het vol met mensen. Vanwege de dag van de constitutie is er een concert in het centrum. De centrale verkeersader van de stad is afgesloten. Onder andere vanwege de enorme stortbui ga ik weer terug naar het hostel om de dag van morgen voor te bereiden. Dan wil ik namelijk langs gaan bij een door de EU gefinancierd detentie centrum. Het is op internet erg lastig om informatie te krijgen over de locatie van detentiecentra. Er zijn een aantal websites gewijd aan het detentiecentrum Pavschino. Volgens enkele bronnen zou deze nu gesloten moeten zijn. Als “opvolging” zou er een centrum geopend zijn in het Volyn oblast. Na veel gezoek op het internet vind ik de informatie dat het centrum bij het dorpje Zhuravitsy zou moeten liggen. Hier heeft de Oekraiense president Joekasjenko het centrum in 2007 geopend.

Bij het uitzoeken van de diverse informatie krijg ik hulp van Elena. Zij is 21 jaar en werkt in het hostel. Ze vertelt over de politieke situatie in Oekraïne. Het land is tweetalig. Het westen spreekt Oekraïens en het oosten Russisch. De hoofdstad Kiev is wat dit betreft gesplitst. Het westen van Oekraïne zou graag aansluiting zoeken bij de rest van Europa. Het oosten van Oekraïne is qua taal, economie en politiek meer op Rusland gericht. Vertrouwen in de politiek heeft ze nauwelijks. De meeste politici zitten er vooral voor zichzelf zegt ze. Het is slecht dat alle Oekraieners een visum nodig hebben voor Europa, maar alle Europeanen wel zonder problemen naar Oekraïne kunnen komen. Maar Oekraïne zou geen lid van de EU moeten worden. Ze is bang dat alle tradities die er in Oekraïne zijn verloren gaan. Ik zeg tegen haar dat EU lidmaatschap er niet voor zorgt dat je je eigen cultuur niet meer mag uitdragen, maar ze denkt dat Oekrainers die lang het land uit zijn, Westerse waardes gaan aannemen en geen interesse meer hebben in het Oekraiense cultureel erfgoed. Dit is enigszins contradicterend met het door haar gewenste vrije visa regime. Ze bedoelt dat mensen op vakantie moeten kunnen naar Europa, maar er niet lang moeten kunnen blijven. Met deze boodschap in het achterhoofd ga ik later dan gepland naar bed.

29 juni detentie centrum Zhuravitsy

Vandaag ga ik proberen het detentiecentrum Zhuravitsy te bezoeken. Het was voor mij onmogelijk om er gegevens over te vinden en heb dus geen afspraak kunnen maken. Het centrum ligt ongeveer 250 kilometer ten noordoosten van Lviv. Om half zeven in de ochtend verlaat ik het hostel dan ook. Vanavond zal ik vanuit Lviv de nachttrein naar Uzhgorod in het zuiden van Oekraïne nemen. Mijn bagage laat ik dan ook eerst op het treinstation achter. Het duurt iets langer dan ik gehoopt had om bij het busstation te komen en ik mis de bus van 7.40. Anderhalf uur later ga ik uiteindelijk toch op weg richting Lutsk. Twee medepassagiers van mij zijn twee mannen van ongeveer mijn leeftijd (22 jaar). Om negen uur op het busstation in Lviv drinken ze snel een halve liter bier op om vervolgens nog beide een literfles voor in de bus mee te nemen. Rond 11.00 pauzeert de bus even en gaan beide mannen snel naar het dichtstbijzijnde horecatentje om een glaasje wodka achterover te slaan. Dit ritueel herhalen ze bij de tweede en laatste tussenstop. Het laatste half uur van de busreis zijn beide mannen in een diepe slaap weggezonken.  Om 13.00 kom ik aan in Lutsk na vele paard en wagen combinaties van de weg getoeterd te zien worden. Er blijkt een rechtstreekse bus te gaan naar het dorpje van mijn bestemming om 14.10. Aangezien ik om 18.21 de trein vanuit Lutsk terug naar Lviv moet hebben wordt alles enigszins krap. Dit wordt me helemaal duidelijk dat er maar drie bussen per dag gaan en wel zo dat ze op de terugweg niet bruikbaar voor mij zijn. Maar dat zijn zorgen voor later.

Ik heb geen adres van het centrum. Wanneer de bus van de doorgaande weg afslaat is het nog zes kilometer naar het dorpje, mijn enige aanwijziging die ik heb. Na een minuut of vijf schreeuwt de buschauffeur wat de bus in. Het blijkt voor mij bestemt te zijn en hij vraagt of ik bij het detentiecentrum moet zijn. Blijkbaar ben ik niet de enige die het centrum per bus bezoekt. Wanneer ik de bus uit stap sta ik op een verlaten weg met een afslag het bos in.

Bij deze afslag staat een bod met daarop de omschrijving van het detentiecentrum. De hele dag is het al erg warm (33 graden in Lutsk). Tien seconden nadat ik het busje uitstap breekt de hemel los. Er is geen beschutting en ik besluit door te lopen richting het centrum dat nog niet te zien is. Het begint te hagelen (grootte zilveruitje) en te onweren. Vanwege de hoge temperaturen ben ik in korte broek en hemd op stap gegaan en binnen een minuut compleet doorweekt. Aangezien het onweer erg harde knallen aflevert probeer ik enigszins in een greppel te schuilen. Na vijf minuten gelopen te hebben zie ik nog niks van het centrum en het blijft onverminderd onweren en regenen. Eventjes begin ik te twijfelen aan mijn missie en denk er over om terug te lopen en ieder mogelijk vervoermiddel aan te houden om onderdak te hebben. Na ruim een kilometer gelopen te worden doemt het kamp midden in het bos op.

Het ziet er netjes uit en er zitten twee agenten in het ontvangsthokje. Deze blijken totaal niet onmenselijk en doen de deur open en gebaren dat ik snel naar binnen moet gaan. Hier sta ik dan compleet doorweekt en zonder afspraak met twee agenten die geen woord Engels kunnen. In eerste instantie denken ze dat ik iemand kom bezoeken. Ik weet ze duidelijk te maken dat ik geen familie of vrienden hier heb zitten, maar dat ik student ben en geïnteresseerd in migratie. Een collega wordt gebeld en tot grote hilariteit van de twee agenten komt hij door de stromende regen naar het welkomstgebouwtje gerend. Aanvankelijk stelt hij dezelfde kritische vragen en het duurt even voordat hij wat meer ontspannen is. Dan blijkt hij zelfs enkele zinnetjes in het Engels te kunnen. Het is voor hem een raar verhaal dat ik op vakantie ben in Lviv en dat ik hier op bezoek kom. Hij raadt me aan om enkele toeristische trekpleisters in Lutsk te bezoeken. Dat is veel prettiger volgens hem. Ondertussen wordt mijn paspoort met een aantal Russische visa, Moldavische, Oekraïense en Bosnische stempels kritisch bekeken. “A lot of money” zegt hij tegen me. Dit kan ik natuurlijk alleen maar beamen. Wanneer hij ziet dat ik een uitnodiging heb voor een visum van de gerenommeerde Lomonosov universiteit uit Moskou voor een congres voor geografie studenten verandert zijn houding plotseling. Het lijkt alsof hij begrip krijgt voor mijn bezoek aan het centrum. Een minuut of vijf later staat er een Afrikaanse jongen die goed Engels en Russisch spreekt. Aan hem doe ik mijn verhaal nog een keer. Hij legt me uit dat er vaste bezoekuren zijn en men niet zomaar kan komen aanwaaien. Wanneer ik zeg dat ik geen contactgegevens kon vinden zegt men dat ik beter op internet had moeten zoeken. Dit is me zelfs met de hulp van een Oekraïense niet gelukt. Omdat het de dag hiervoor dag van de constitutie was blijkt de direktor die me normaal gesproken te woord zou kunnen staan niet aanwezig is. Het zou dus beter kunnen zijn om morgen terug te komen. Verder zijn ze erg nieuwsgierig hoe ik het centrum heb kunnen vinden. Ik zeg dat ik het op internet in combinatie met de naam van het dorpje gevonden heb en dat de buschauffeur me heeft laten uitstappen. Tenslotte worden er nog wat grappen gemaakt dat ik de eerste toerist ben die het centrum komt bezoeken, maar dat het geen museum is. Dan zegt hij dat hij me ook wel in het centrum op kan laten nemen als ik dat wil. Voor deze mogelijkheid tot etnografisch onderzoek sla ik toch even af. Mijn verzoek om een minuut of vijf met de Afrikaanse jongen te praten wordt ook niet ingewilligd. Het valt me wel op dat de jongen en de agenten erg amicaal met elkaar omgaan. Na 45 minuten in de wachtruimte gezeten te hebben sta ik weer eenzaam in het bos. Het is gelukkig opgehouden met regenen. Dit zorgt er wel voor dat een groot aantal muggen onmiddellijk op me gaan zitten. Ik probeer dan ook zo snel mogelijk om bij de doorgaande weg te komen. Het is nu vier uur en ik heb nog twee uur om naar Lutsk te komen. De enige optie om op tijd te komen is liften. De derde auto die in een kwartier langs komt stopt en neemt me mee naar Lutsk. Het is een soort tankwagen die niet harder rijdt dan 40 kilometer per uur. Hier lig ik niet wakker van en ben uiteindelijk om half 6 in Lutsk. Aan de ene kant blij dat ik het centrum relatief eenvoudig gevonden heb, maar teleurgesteld dat ik niks inhoudelijks heb kunnen vragen en iets van het centrum heb kunnen zien.

30 juni Uzhgorod

Om zeven uur in de ochtend kom ik met de trein in Uzhgorod aan. Binnen tien minuut sta ik in de hal van het veertien verdiepingen hoge hotel “Zakarpattya”.

Dit is de naam van het oblast (provincie) waar Uzhgorod de hoofdstad van is. Tevens is dit het voormalige intourist hotel vanuit de Sovjet tijd. Dit is nog steeds duidelijk te zien. Mijn kamer zit op de elfde verdieping.

Uzhgorod heeft 110.000 inwoners en ligt enkele kilometers vanaf de grens met Slowakije. In deze stad zit ook het kantoor van de Ukrainian Carpathian Foundation. Deze foundation zit ook in Slowakije, Hongarije, Roemenie en Polen gevestigd. Ik praat met Natalia XXX?. Zij is programme coordinator in Uzhgorod. Zij houden zich bezig met het regelen voor subsidies voor NGO's en selfgovernment bodies in de regio als compleet onafhankelijke actor. Zo ondersteunen zij het sociale transitie programma dat op dit moment actief is. Het geld voor de subsidies komt voornamelijk uit Nederland via stichting Kinderpostzegels en een andere Nederlandse Foundation. Verder komt er ook geld van het Foster Programme (onder andere bekend van het Foster parents programma). De projecten die ze ondersteunen zijn vooral gericht op zwakkere groepen in de samenleving zoals kinderen, vrouwen en HIV patiënten. Verder is er een gelimiteerd aantal beurzen voor studenten die anders economisch gezien niet in staat zouden zijn om te kunnen studeren. Deze beuren komen van individuele donoren uit voornamelijk de VS en Canada.

De meeste projecten doet men op individuele basis, maar er is ook een project dat samen gedaan wordt met de Carpathian Foundation Slovakia. In tegenstelling tot hun Slowaakse collega's moet men het in Oekraïne zonder EU geld stellen. Er wordt veel geld uitgegeven aan de westzijde van de grens, maar in Oekraïne staat het er financieel minder goed er voor.. De Oekraiense staat was bijna failliet in 2008. Door het huidige visa regime is het ook erg onaantrekkelijk om samen te werken met de overzijde van de EU grens. Omdat er een grote Hongaarse minderheid in Uzhgorod woont is er een Hongaars consulaat in de stad. Er is geen officiele lijst met informatie over de benodigdheden voor het krijgen van een visum. In de praktijk komt het er op neer dat mensen bij de ambassade altijd wel een formulier of verklaring extra moeten regelen. Voor bewoners 50 kilometer aan beide kanten van de grens kan een document verkregen worden waar men eenvoudig tot aan 50 kilometer aan de overkant van de grens kan komen. Natalia klaagt dat er tot 50 kilometer in Hongarije geen steden zijn en geen belangrijke plekken. Het verkrijgen van een Slowaaks visum is zo waar nog moeilijker.

Van de European Neighbourhood Policy heeft Natalia wel gehoord, maar in Oekraine is hier weinig van te merken. Haar organisatie komt in ieder geval niet in aanmerking voor geld. Ze zou sowieso niet weten wat er met Europees geld gebeurt. Het is inderdaad waar dat in de EU grensregio's bij veel werkzaamheden een Europees vlaggetje staat vermeld met het gesponsorde bedrag van Europees geld.

De Oekraiense overheid heeft financiële problemen. De nationale munt is ten opzichte van de euro in een jaar tijd 50% in waarde verloren. Het gevolg hiervan is dat de prijs van veel producten is gestegen. Het gemiddelde loon in Uzhgorod en omgeving ligt volgens Natalia rond de 150 a 200 euro per maand. Haar moeder werkt voor de overheid op rayon niveau (vergelijkbaar met onze gemeente). Haar loon bestaat uit een vast laag bedrag met daar boven op een aantal bonussen of opslagen. Nu het financieel slecht gaat kan de overheid de bonussen niet meer betalen en ontvangt ze alleen haar basis loon. Waar ze eerst ongeveer 200 euro per maand verdiende is haar salaris gedaald tot 100 euro. Verder zijn de prijzen van voedsel erg gestegen. Het is niet dat er honger in de regio is, maar mensen hebben het hier niet al te breed laat Natalia weten. Achter de EU grens gaat het economisch beter, maar door het visa beleid kunnen Oekraieners lastig in dat gebied aan het werk bijvoorbeeld. Overigens werken er velen Oekraieners veelal illegaal in heel de EU. Er zit een significante groep in Portugal bijvoorbeeld. Ik laat Natalia weten dat ik morgen naar Slowakije ga. Daar zit ook een afdeling van de Carpathian foundation. Ze gaat proberen een afspraak te maken en ik moet haar opbellen om te weten of het gelukt is. Volgens afspraak probeer ik haar diverse malen voor zes uur te bereiken, maar zonder resultaat. In de avond vind ik zo waar een pizzeria met draadloos internet en ga er op mijn gemak voor zitten.